Tôi không có ý định nghiên cứu, phê bình gì ở đây. Chỉ một điều là sau khi đọc
xong một số bài về Truyện Kiều (1), tôi cũng muốn nói lên vài cảm nghĩ của
mình, vài cảm nghĩ riêng tư và vụn vặt.
NGUỒN GỐC ĐOẠN TRƯỜNG TÂN THANH
Các cụ học giả bảo rằng “ Kim Vân Kiều truyện” của Tầu là một tiểu thuyết tầm
thường thô lỗ, nhờ tài năng của Nguyễn Du mà Truyện Kiều trở nên một áng
văn trác tuyệt. Đành là thế. Nhưng tôi vẫn ấm ức việc ấy, việc Nguyễn Du viết
Đoạn Trường Tân Thanh dựa theo Kim Vân Kiều truyện của Tầu. Phải chi Cụ đừng
phóng tác đừng vay mượn thì có phải trọn vẹn hơn không?
Có lẽ để giải tỏa nỗi ấm ức ấy, có người bảo rằng Việt Nam là một giống dân xuất
phát từ Trung Hoa, đã từ Trung Hoa mà ra thì không còn gọi là vay mượn nữa (2).
Tôi không đồng ý Việt Nam là giống dân xuất phát từ Trung hoa. Vả lại, nếu
Nguyễn Du là người Hoa thì vẫn cứ là vay mượn.
Tôi tin rằng dân Việt là một giống dân khác hẳn Tầu, bị Tầu đô hộ hàng ngàn
năm dùng mọi thủ đoạn đồng hóa. Nhưng dân Việt vẫn là dân Việt, tiếng Việt
vẫn là tiếng Việt.
Nhất nhị tam là dấu tích lệ thuộc Tầu.
Một hai ba là niềm tự hào của một dân tộc nhất quyết không bị đồng hóa.
Vay mượn Kim Vân Kiều truyện là dấu tích lệ thuộc Tầu.
Đoạn Trường Tân Thanh là niềm tự hào của văn chương Việt.
Vì thế, “ Truyện Kiều còn, tiếng ta còn. Tiếng ta còn, nước ta còn.”
- CÓ TRỜI MÀ CŨNG TẠI TA
Công kích thuyết Thiên Mệnh thì không khó.
Hai giáo sư triết học Nguyễn văn Trung và Trần bích Lan dùng luận cứ Tự
Do của con người để đánh đổ thuyết Thiên Mệnh. Rất hay.
Nhưng bảo rằng Kiều đẻ ra nỗi đoạn trường của nàng thì nghe …thế nào
ấy (3). Và bảo rằng thông điệp của Nguyễn Du là “ thông điệp về cuộc sống
của con người như một phiêu lưu tự do” thì e rằng đã đi quá xa.
Thiền sư Nhất Hạnh cũng đánh đổ Thiên Mệnh bằng Tự do của con người,
nhưng nói thêm : Tự do khởi từ Chánh Niệm
Chánh Niệm là gì ?
“ Là khi đi thì phải biết mình đi, khi đứng thì phải biết mình đứng, khi
uống nước thì phải biết mình uống nước…”(4).
Một đằng là phiêu lưu tự do, một đằng là khi đi thì phải biết mình đang đi.
Đây quả là nơi đàm luận của những bậc thức giả, tôi không nên mon men
lại gần.
Nhưng lại nghĩ, Truyện Kiều là của tất cả mọi người, không phải của riêng ai.
Nên đánh bạo thưa rằng :
Nguyễn Du không chỉ nói tới Thiên Mệnh mà còn nói tới nhiều thứ : trời, ta,
tài, tai, thiện, tâm, nghiệp, mệnh. Trong nhiều thứ pha trộn ấy, ẩn dấu một
chân lý rất đơn sơ : có trời mà cũng tại ta
- KIỀU YÊU AI NHẤT ?
Anh bạn rất thích đề tài này đố tôi : trong ba người Kim Trọng, Thúc Sinh,
Từ Hải, Kiều yêu ai nhất. Tôi nói làm sao mà biết được Kiều yêu ai nhất, nhưng
chắc là Nguyễn Du cho Kiều yêu Từ Hải nhất nên có câu thơ hay như vầy :
Cánh hồng bay bổng tuyệt vời
Đã mòn con mắt phương trời đăm đăm
Anh bạn không đồng ý. Anh nói Kiều yêu Thúc Sinh nhất, câu thơ tả nỗi tương
tư của hai người này hay và nổi tiếng hơn câu kia gấp mấy chục lần :
Vầng trăng ai xẻ làm đôi
Nửa in gối chiếc nửa soi dậm trường
Nghe có lý. Nhưng có người phản đối, bảo rằng Kiều không bao giờ yêu Thúc
và Từ. Lý do là hai ông này không tương xứng, không trai tài gái sắc như Kim
Trọng (5). Nghe vậy tôi lại muốn không đồng ý. Nhưng thôi, Thúc và Từ là
chuyện đã qua, xin hãy nói về chuyện bây giờ, Kiều đoàn tụ với Kim Trọng :
Nhà văn Vũ Khắc Khoan nói rằng Nguyễn Du quan niệm hôn nhân hạ thấp
tình yêu, vì thế Kim và Kiều như hai giáo sĩ lập nên một bàn thờ để tôn thờ
mối tình của họ (6). Cái quan niệm này mới mẻ quá,tôi e rằng cụ Nguyễn Du
không có ý như vậy đâu.
Thiền sư Nhất Hạnh thì nói rằng lần này Kiều quyết chí tu thật rồi, kéo theo
Kim Trọng cùng tu nữa (7).
Tôi không tin. Nếu muốn tu thì phải cất một cái am sau vườn, một mình tụng
kinh gõ mõ. Cứ như thế này thì tu nỗi gì :
Khi chén rượu khi cuộc cờ
Khi xem hoa nở khi chờ trăng lên
Kiều vẫn yêu Kim Trọng lắm. Như bao giờ. Như chưa hề yêu ai :
Chữ trinh còn một chút này
Kiều cũng biết rằng Kim Trọng vẫn yêu Kiều lắm. Trong mắt Kim, Kiều còn
đẹp hơn cả ngày xưa :
Hoa tàn mà lại thêm tươi
Trăng tàn mà lại hơn mười năm xưa
Vậy tại sao ? Cái gì ngăn trở ?
Có lẽ sự ngăn trở đó là mười lăm năm luân lạc của Kiều rất khác với mười lăm
năm học hành, làm quan, sinh con đẻ cái của Kim Trọng. Kiều cần sự hiểu biết
tri kỷ của Kim Trọng.
Lọ là chăn gối mới ra sắt cầm
Phải là chăn gối mới ra sắt cầm chứ. Tôi nghĩ rằng cả Kim và Kiều đều hiểu
điều đó. Nhưng cần có thời gian.
Khi tương tri đã thật là tương tri thì tình yêu Kim Kiều không còn gì ngăn
trở, và ranh giới cầm sắt cầm cờ sẽ không còn nữa.
- CÁI HAY CỦA TRUYỆN KIỀU
Nếu không biết tác giả, tôi đoán ngay câu này là của Vũ Hoàng Chương hay
Đinh Hùng :
Hương gây mùi nhớ trà khan giọng tình
Cái mới trong thơ Nguyễn Du thật đáng kinh ngạc.
Cái mới, cái hay về văn chương này không phải là điều tôi muốn nói tới.
Năm 1979, ở trại tù cải tạo Nam Hà, anh bạn đưa tôi xem tấm postcard
người yêu gửi vào, trên đó chỉ ghi một dòng :
Mai sau dù có bao giờ
Câu thơ này tôi đã từng biết đâu có gì lạ đâu, lúc ấy sao bỗng nghe buồn quá.
Cánh đồng mùa đông trơ trụi bỗng như trải dài vô tận. Phút giây ấy bỗng
như thiên thu.
Đây là lần đầu tiên tôi biết đến cái “ hay “ của Truyện Kiều. Tôi ngạc nhiên
về sức mạnh ghê gớm của câu thơ.
Tôi cho là Truyện Kiều có linh hồn. Biết được cái hay của Truyện Kiều là khi
mình rung động không chỉ vì vẻ đẹp bên ngoài mà là sự hoà nhập sâu thẳm
của hai tâm hồn.
Một lần khác, ở Mỹ, được nghe anh bạn nhắc đến câu :
Tưởng bây giờ là bao giờ
Tôi thích câu này quá chừng. Trời ơi, sao mà hay thế. Tôi muốn viết một bài
luận văn ca ngợi cái hay của câu thơ, bàn đến hết mọi vẻ đẹp của nó và nói lên
lòng mình rung động thế nào. Nhưng không thể nào viết nổi.
Có những cảm xúc lớn lao người ta không thể diễn tả được, ngôn ngữ trở nên
quá thiếu thốn. Chẳng hạn như nói đến nỗi đau khổ, ngoài mấy chữ đoạn
trường đứt ruột, không còn biết nói sao hơn.
Tưởng bây giờ là bao giờ cũng thế. Còn biết nói sao hơn.
Có một hình ảnh có thể so sánh : Ngày mới qua Mỹ, đứng trơ vơ trên đường
Bolsa trước khu Phước Lộc Thọ. Bỗng gặp người bạn đồng khoá, đồng tù, cũng
mới qua. Mừng ơi là mừng. Không chỉ là “ tha hương ngộ cố tri “ mà trong
nỗi mừng vui có cái bóng của mười mấy năm qua.
Đời tôi có hai lần cảm xúc mãnh liệt với Truyện Kiều như thế. Tôi nghĩ, nếu
mình không đi tù cải tạo thì chắc gì đã có dịp biết được cái hay của Truyện
Kiều. Hơn hai trăm năm nay và nhiều trăm năm nữa, người ta rung động với
Kiều mỗi người mỗi cách. Riêng tôi, rung cảm của tôi với Kiều không tách
rời khỏi những ngậm ngùi của cuộc chiến vừa tàn.
Nguyễn Chính Minh
KIỀU QUA NHÀ KIM TRỌNG
Qua vườn nghe lá rụng hoa rơi
Vằng vặc vầng trăng sáng giữa trời
Lọn tóc trăm năm xin xẻ nửa
Tiên thề trọn kiếp nguyện chung đôi
Sóng tình xiêu dạt đà say đắm
Âu yếm mê cuồng trót lả lơi
Nào biết đời không như mộng ước
Bên nhau phút chốc bỗng xa xôi
Nguyễn chính Minh
CHÚ THÍCH :
: Gồm có :
Nhất Hạnh, Thả một bè lau, Truyện Kiều dưới cái nhìn Thiền quán,
Lá Bối xb San Jose 2000.
Vũ Hoàng Chương, Góp phần hiểu biết
http://www.talawas.org/talaDB/showFile.php?res=14253&rb=08
Nguyễn văn Trung, Đặt lại vấn đề Truyện Kiều hay phê bình văn học.
http://www.talawas.org/talaDB/showFile.php?res=14253&rb=08
Nguyễn sỹ Tế, Triết lý đoạn trường.
http://www.talawas.org/talaDB/showFile.php?res=14257&rb=08
Trần bích Lan, Nguyễn Du trên những nẻo đường tự do.
http://www.talawas.org/talaDB/showFile.php?res=14257&rb=08
Doãn Quốc Sỹ, Tình quê hương của Thúy Kiều.
http://www.talawas.org/talaDB/showFile.php?res=14272&rb=08
Vũ Khắc Khoan, Nguyễn Du và tình yêu.
http://www.talawas.org/talaDB/showFile.php?res=14272&rb=08
Trần Thanh Hiệp, Để giải quyết mâu thuẫn trong ĐTTT
http://www.talawas.org/talaDB/showFile.php?res=14272&rb=08
Thanh Tâm Tuyền, Cửa vào ĐTTT
http://www.talawas.org/talaDB/showFile.php?res=14284&rb=08
Đàm Trung Pháp, Đọc lại Truyện Kiều để yêu thêm tiếng Việt.
Click to access TruyenKieu-ThoNhac-12-DamTrungPhap.pdf
Phạm thị Nhung, Tiếng đàn Thuý Kiều.
tp://thienmusic6.free.fr/TruyenKieu-ThoNhac-17-PhamThiNHung.pdf
Dương anh Sơn, Nguồn gốc ĐTTT
Click to access TruyenKieu-ThoNhac-13-DuongAnhSon.pdf
Nguyễn thị Hoàng, Tâm hồn, tư tưởng, nghệ thuật của Nguyễn Du
qua Truyện Kiều
http://thienmusic6.free.fr/TruyenKieu-ThoNhac-19-NguyenThiHoang.pdf.
Tạ Quang Khôi : – Vay mượn trong văn học cổ Việt Nam.
-Có nên định lại giá trị ĐTTT không.
-Nhân vật Truyện Kiều.
-Minh oan cho Hoạn Thư
(2) : Tạ Quang Khôi, Vay mượn trong văn học cổ Việt Nam : “ Tổ tiên chúng
ta phát xuất từ vùng Triết Giang bên Trung Hoa, là một trong nhóm Bách
Việt ở Tây Nam Trung Hoa, như nước Việt trong thời chiến quốc( Câu Tiễn),
Việt Đông ( Từ Hải). Từ Trung hoa mà ra, tất nhiên ta phải theo văn hóa
Trung hoa. Như vậy không còn gọi là ảnh hưởng nữa.”
http://cothommagazine.com/index.php?option=com_content&task=view&id=508&Itemid=49
: Nguyễn văn Trung, Đặt lại vấn đề Truyện Kiều hay phê bình văn học :
” Kiều luôn luôn hành động như một tự do quyết định và lựa chọn, và nếu
có định mệnh thì chính Kiều đã chọn định mệnh : Tự do của Kiều đã đẻ ra
định mệnh, vì nếu nàng không tự ý bán mình chuộc cha, còn đâu là định mệnh.”
: Nhất Hạnh, Thả một bè lau, trang 461.
: Vũ Khắc Khoan, Nguyễn Du và tình yêu :” Thúc Sinh có thể say mê Kiều,
nhưng đáp lại Thúc, Kiều chỉ cảm thấy cái ý nghĩa lứa đôi. Từ Hải có thể
thành thật yêu Kiều, nhưng đối với Từ, Kiều chỉ có long kính phục…
“ Về mọi phương diện phải công nhận rằng hai bên Kim Kiều đã rất xứng
đôi vừa lứa. Tài ngang nhau, sắc ngang nhau, gia thế xấp xỉ như nhau…”
: Vũ Khắc Khoan, bài đã dẫn :” Và cả hai chợt hiểu : đối với họ, đối với mối
tình của họ, giai đoạn thứ ba không thể là giai đoạn hôn nhân. Mối tình đầu
đã thăng hoa đến chỗ tuyệt vời. Giai đoạn thứ ba chỉ có thể là giai đoạn mặc niệm.
“ Và một thái độ : thái độ của một đôi giáo sĩ cùng chung một niềm thông
cảm trước bàn thờ, nơi yên vị tự mười lăm năm cũ, một mối tình đầu đã thăng
hoa đến chỗ tuyệt vời.”
: Nhất Hạnh, sách đã dẫn, trang 388 và tiếp theo :” Thứ tình đam mê mười
lăm năm trước bây giờ đối với Thúy Kiều đã lạnh như tro tàn. Kiều đã học
được tình thương trong đạo Bụt, thứ tình giải thoát từ bi.”
Trung Học Trịnh Hoài Đức Bình Dương 